چه عواملی سبب تراکم جمعیت در جلگه خوزستان شده است

مطالعات استان خوزستان

جنس سنگ هاي اين چين خوردگي ها از نوع مارن آهك ، ماسه ، گچ و نمك است و رسوبات مناطق هموار از تخريب اين چين خوردگي ها به وجود آمده اند .

رودها علاوه بر ايجاد تغيير شكل ناهواري هاي موجود در مسير خود ، موجب عقب نشيني دريا و گسترش خشكي نيز مي شوند . بر اساس پژوهش هاي انجام شده ساليانه حدود ۴ متر مربع ازكرانه ي شمالي خليج فارس ، كه در مجاورت خاك خوزستان وكشور عراق قرار دارد ، در آب دريا پيشروي مي كند .

ناهمواري هاي استان

چهره ي طبيعي استان خوزستان را مي توان به دو بخش كوهستاني و بخش سرزمين هاي پست و هخموار تقسيم كرد

الف ـ بخش كوهستاني بيش از        وسعت استان را كوهستان در بر گرفته است كه سراسر بخش شرقي و شمالي استان را مي پوشاند كوه هاي اين منطقه ، كه خود بخشي از رشته كوه زاگرس است ، به طول تقريبي ۳۰۰ كيلومتر از شمالر غربي به جنوب شرقي امتداد يافته و به خليج فارس ختم مي شوند .

از سوي ديگر ، هر چه از اين بخش به طرف غرب مي رويم با كاسته شدن از بلندي ارتفاعات ، به جلگه ي هموار خوزستان مي رسيم كه فاقد هر گونه كوهي است .

در خوزستان به طور كلي ، كوه هاي بلند كم تر يافت مي شود . بلندترين كوه استا كوه منگشت با ارتفاع حدود ۳۶۰۰ متر است كه بين باغملك و ايذه قرار دارد . از آن جا كه در اين استان شيب ناهمواري ها به طرف جلگه ي خوزستان است . اكثر رودهاي پر آب زاگرس به سوي اين جلگه هدايت مي شوند .

ب ـ سرزمين هاي پست و هموار :

۲ ـ جلگه ها : حدود          از مساحت استان خوزستان جلگه اي است كه از كوهپايه هاي زاگرس شروع مي شود و تا سواحل خليج فارس و اروند رود ادامه دارد جلگه ي خوزستان وسيع ترين جلگه ي كشور است كه در اثر تجمع آبرفت ها در قسمت هاي انتهايي كه به سوي خليج فتري جاري هستند ، به وجود آمده است .

 تصوير ماهواره اي از استان خوزستان و مناطق همجوار

اين تصوير به وسيله ي ماهواره ي لندست ( la dsa   ) در تاريخ بيست و پنجم بهمن ماه ۱۳۶۲ از ارتفاع ۷۰۵ كيلومتري گرفته شده است . از آن جا كه اين تصوير در فصل زمستان گرفته شده ، پوشش هاي سفيد برف را در ارتفاعات زاگرس در شمال شرقي عكس به خوبي مي توان ديد . در اين تصوير ، رنگ هاي قرمز مربوط به كشتزارها و باغ ها و ساير رويش هاي گياهي منطقه است كه در قسمت غربي عكس در امتداد رودها قابل تشخيص اند . به موقعيت شهر رامهرمز در اين تصوير توجه كنيد كه چگونه بر روي يك مخروط افكنه استقرار يافته است . رودهاي كرخه ، دز ، خرسان ، كارون ودرياچه ي سد كارون ( شهيد عباسپور ) در اين عكس مناظري جالب وتماشايي پديد آورده اند . در جنوب شوشتر به پيچ و خكم هاي كارون و بركه هاي بر جا مانده از تغيير مسير اين رود توجه كنيد . در قسمت غربي عكس مزارع ني شكر هفت تبه به صورتي منظم خود را نشان مي دهند.

اين تصوير چون منطقه ي گذار از كوه هاي زاگرس به جلگه ي خوزستان را نشان مي دهد قابل توجه است .

از تصاوير ماهواره اي براي پيش بيني هاي هواشناسي ، تشخيص ميزان آب رودها و ساير منابع آبي ، برآورد ميزان محصولات مختلف كشاورزي و كلاً بهره برداري از منابع زمين استفاده هاي ارزشمندي مي شود .

وضعيت آب و هوايي استان

غير از موارد ياد شده ، نكات ديگري نيز در آب و هواي استان قابل توجه است : از جمله :

۱ ـ هر چه از شمال و شرق به طرف مركز جلگه ي خوزستان پيش مي رويم ، ميانگين دماي هوا و رطوبت نسبي هوا بيش تر مي شود و در نزديكي خليج فارس به حداكثر مي رسد .

۲ ـ كم ترين ميزان تبخير سالانه در شمال شرق استان ( باغملك ) و بيش ترين آن در جنوب ( شادگان ) به ثبت رسيده است .

۳ ـ در استان خوزستان بارندگي با ارتفاع رابطه ي مستقيمي دارد ، به طوري

 كه ميزان بارش در ارتفاعات افزايش مي يابد . ميانگين باران سالانه ي استان ۲۶۶ ميلي متر است كه كم ترين آن در جنوب غربي ( ۱۰۰ ميلي متر در خرمشهر ) و بيش ترين آن ( بيش از ۷۰۰ ميلي متر ) در محل مال آقا ، نزديك باغملك به ثبت رسيده است ( شكل ۱۳ )

۴ ـ در بسياري از روزهاي تابستان ، به عبت وجود شرايط ناپايدار ، بادهاي شديدي همراه با گرد و خاك مي وزد كه اوضاع جوي استان را آشفته مي سازد .

۵ ـ گرماي شديد تابستان ( ۵ تا ۷ ماهه ) و خشكي هوا ، از ويژگي هاي بارز آب و هوا در مناطق هموار و جلگه اي استان است .

تاثيرات آب و هوايي : شرايط اقليمي بر چگونگي شكل گيري فعاليت بشر بر روي زمين بسيار موثر است . انجام فعاليت هايي از قبيل كشاورزي ، صنعت ، خدمات وحتي حمل و نقل ، بدون توجه به شرايط آب و هوايي محيط با مشكلاتي رو به رو مي شود در خوزستان نيز ، از آن جا كه آب و هواي بيش تر مناطق گرم و خشك است ، در زندگي مردمن تاثير قابل توجهي دارد . در شيوه ي زندگي مردم خوزستان تفاوت هاي زيادي نسبت به ساير مناطق ايرانمشاهده مي شود .در زير به شرح اثرات نامطلوب و مطلوب آب و هوا بر محيط زندگي مي پردازيم .

الف ـ اثرات نامطلوب

۱ ـ دما : دماي زياد هوا بر بدن انشسان تاثير نامطلوبي مي گذارد : مثلاً افزايش ضربان قلب ، تنگي نفس ، به هم خوردن غلظت نمك خون به واطه ي تعرق زياد ، ضايعات نيروي جسماني و رواني . اين موارد ، در خوزستان ، از آثار

گرمازدگي است ؛ به همين دليل در خوزستان بخشي از بيماران را بيماران گرمازده تشكيل مي دهند .

هزينه هاي مقابله با گرما ، ازقبيل تهيه ي وسايل خنك كننده و مصرف برق ، علاوه بر هزينه هاي ملي ، هزينه هاي فردي و خانوادگي را نيز افزايش مي دهد .

در زمينه ي بهداشت نيز گرماي زياد سبب اف۵زايش آلودگي ها و بروز انواع بيماري هاي گرمسيري مانند اسهال ، مسموميت غذايي و بيماري هاي چشمي مي شود . هم چنين تابش شديد خورشيد سبب گرمازدگي و سوختگي هاي پوستي مي گردد كه در فصل تابستان افزايش مي يابد .

فرسيودگي جاده هاي آسفالته سبب افزايش هزينه هاي تعمير و نگهداري راه ها مي شود .

گرماي هوا ، باعث كاهش جذب نيروهاي متخصص در استان مي شود .

كاهش ناگهاني دما ، در برخي از سال ها ، درفصل زمستان باعث بروز يخ بندان مي شود كه خسارات زيادي به محصولات كشاورزي وارد مي سازد . در سال هاي اخير  در صد خسارات بلاياي طبيعي استان ناشي از اين امر بوده است .

۲ ـ رطوبت : به دليل نزديكي خوزستان به آب هاي خليج فارس و منابع آبي ، مانند تالاب هاي هور العظيم و شادگان ، رطوبت نسبي در تابستان زياد بوده و هواي شرجي ايجاد مي كند كه اين امر سبب كاهش تعرق و افزايش گرماي بدن شده و تحمل هوا را مشكل مي سازد .

رطوبت زياد ، سبب اكسيد شدگي فلزات مي شود وفروسدگي وسايل نقليه را در مناطقي از استان افزايش مي دهد .

۳ ـ طوفان هاي گرد و خاك : طوفان هاي گرد و خاك همراه با ذرات معلق ، آلودگي وتيرگي هوا را افزايش مي دهد .

ب ـ اثرات مطلوب : مي دانيد كه نور و گرما ازعناصر بسيار ضروري براي رشد گياهان به شمار مي رود . در خوزستان كم تر گياهي را مي توان يافت كه نياز حرارتي آن تامين نشود ، به همين خاطر ، اين استان از مراكز مهم كشت محصولات گرمسيري كشور است .

در خوزستان به دليل گرماي زياد و رطوبت نسبي بالا ، امكان كشت ني شكر فراهم شده است . علاوه بر اين خوزستان جزء چهار استان مهم توليد كننده ي خرما در كشور به شمار مي رود .

جغرافياي انساني استان

سابقه ي تاريخي سكونت در استان خوزستان

تاريخ باستاني خوزستان با نام « عيلام » و ر عيلاميان » همراه است نزديك به سه هزار سال پيش ، شوش مركز حكومت عيلام بوده است . در زمان داريوش اول هخامنشي ، اين استان يكي از واحدهاي سياسي سي گانه ي كشور بوده و در دوره ي ساساني بخشي از استان نيمروز ( استان جنوبي ) محسوب مي شده است ـ كه شامل خوزستان و فارس بوده ـ از آغاز دوره ي اسلامي تا انقلاب مشروطيت ، استان خوزستان كنوني ، به صورت ايالت و زماني نيز به صورت ولايت اداره شده است . در سال ۱۳۱۶ كه ايران به ۱۰ استان خوزستان كنوني ، به صورت ايالت و زماني نيز به صورت ولايت اداره شده است . در سال ۱۳۱۶ كه ايران به ۱۰ استان تقسيمشد ، خوزستان نيز با نام استان ششم تاسيس گرديد . ناگفته نماند كه نام خوزستان در سال ۱۳۰۴ هـ ش با تصويب دولت مركزي براي اين قسمت از ايران انتخاب شد ، ولي از سال ۱۳۳۹ به بعد بود كه به جاي استان ششم ، از اين نام ( خوزستان ) استفاده گرديد .

بر اساس آخرين جدول تقيمات سياسي اين استان داراي ۱۶ شهرستان ، ۳۸ شهر ، ۳۲۶ بخش و ۱۱۴ دهستان و ۶۵۷۳ روستاست .

پراكندگي روستاهاي استان

روستاها به طور يكنواخت در استان پراكنده نشده و عوامل مختلفي در اين عدم يك نواختي موثر بوده اند ؛ از جمله :

۱ـ مناطق كوهستاني : حدود ۳۰ در صد از روستاهاي استان در مناطق كوهستاني واقع شده اند و بيش تر آن ها در ارتفاعات ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر استقرار يافته اند و. در ارتفاعات بالاتر به دليل مشكلاتي چون دشواري رفت و آمد و سرماي هوا ، به تدريج از تعداد روستاها كاسته مي شود . اغلب روستاها در اين مناطق ، كم جمعيت اند و در كوهپايه ها و دره ها مستقر شده اند .

۲ ـ مناطق دشتي و جلگه اي : در اين قسمت بيش از ۷۰ در صد روستاها قراردارند . برخلاف مناطق كوهستاني روستاهاي اين بخش وسيع و پر

جمعيت اند ، وجود رودهايي با جريان آرام در بخش جلگه اي باعث شده روستاهاي بسياري در امتداد آن ها به وجود آيد . اين رسوتاها به صورت

 روستاهاي خطي شكل گرفته اند كه عمده ترين شكل استقرار روستا در اين منطقه است . البته در بعضي از مناطق جلگه اي به واسطه ي گستردگي زمين هاي آبرفتي ، روستاها بيش از آن كه گسترش طولي ( خطي ) داشته باشند ، گسترش عرضي پيدا كرده اند .

در منطقه ي جلگه اي ، گذشته از رودها كه تاثير ويژه اي در پيدايش روستاها داشته اند ، هورها نيز ، با داشتن آب و پوشش گياهي غني ، باعث تشكيل روستاهايي در اين منطقه شده اند . نحوه ي استقرار روستاها در حاشيه ي هورها ناشي از شكل آن هاست .

۳ ـ در حومه ي شهرهاي بزرگ استان مانند اهواز ، شوشتر ودزفول ، به سبب توانايي در ارائه ي خدمات گوناگون و فرصت هاي شغلي ، روستاهاي پر جمعيت به وجود آمده اند .

بخشي از روستاها ، به دليل داشتن امكنات ارتباطي ، در مناطقي كه راه ها در مسيرهاي مناسبي احداث شده اند به وجود آمده اند در حاشيه ي جاده ي خوزستان به لارستان ـ در نزديكي انديمشك ـ مي توان اين قبيل روستاها را مشاهده كرد .

نقش اقتصادي روستاها

فعاليت هاي روستاييان استان بيش تر به شكل باغداري ، دامداري و صيد و شكار صورت مي گيرد . در مناطق كوهستاني و كوهپايه اي به دليل محدوديت هاي خاك ، كشت ديم و دامداري رايج است .در مناطق جلگه اي و دشتي ، به خصوص در شمال استان ، باغداري و صيفي كاري از فعاليت هاي مهم به شمار مي آيد .

در بخش هايي از جنوب جلگه ( حوالي خرمشهر و آبدان ) به دليل افزايش زمين ها ، بيش تر به پرورش نخل مي پردازند . در كنار خريد و فروش كالا ، صيادي يكي از فعاليت هاي اصلي روستاييان ساحل نشين است .

توسعه ي روستايي

در ۲۰ سال اخير ، هم جمعيت روستايي استان و هم تعداد روستاها كاهش يافته است . بر خلاف مناطق شهري استان ، روستاها به دليل محدوديت هاي مختلف ، نتوانسته اند به توسعه ي مناسب دست يابند . در مناطق كوهستاني وجود ناهمواري محدود بودن اراضي و مشكلات دسترسي به منابع آب ، از موانع عمده ي توسعه ي فعاليت هاي كشاورزي به شمار مي رود .

تخريب مراتع و جنگل ها به دليل افزايش جمعيت روستايي ، از موانع مهم توسعه ي دام پروري است . در مناطق جلگه اي وجود اراضي مسطح و كم شيب ، شوري آب و خاك و. آب و هواي نامساعد ، موانعي دئر راه توسعه ي روستايي اند . علاوه بر اين فقدان نيروي انساني غير ماهر و بي سواد يا كم سواد و روابط و سنت هاي ايلي و خانوادگي نيز در محدود نمخودن توسعه ي روستايي نقش مهمي ايفا مي كنند .

شهرنشيني در استان

استان خوزستان يكي از قديمي ترين بخش هاي حاشيه ي فلات ايران است كه به علت برخورداري از وضعيت مناسب طبيعي ، هم چون رودهاي دايمي و خاك مناسب ، مورد توجه بوده و تمدن هاي مختلفي را در خود پرورش داده است ، اين استان ، مراكز اولين تمدن كهن ايران زمين محسوب مي شود .

سرزمين خوزستان تا قبل از پيدايش هخامنشيان ، بخشي از مملكت وسيع و دولت مستقل ر عيلام » به شمار مي رفت . بر اساس كاوش هاي باستان شناسي ، تاريخ اين سرزمين به چند هزار سال قبل از ميلاد مي رسد . مركز

حكومت « عيلام » شهر شوش بوده است .

مورخان اسلامي از خوزستان به نام اهواز ( جمع هوز ) نام برده اند . خوزستان در دوران هاي هخامنشي ، اشكاني ، ساساني ونيز دوران بعد از اسلام تا اواخر صفويه ، آباد بود و اعتبار زيادي داشت اما از اواخر دوره ي قاجار با كشف نفت در اين منطقه موقعيت جغرافيايي و تجاري تازه اي يافت و بر اهميت آن افزوده شد .

در پيدايش و گسترش شهرهاي استان ، چه شهرهاي قديم و چه شهرهاي جديد ، عواملمختلفي دخيل بوده يا هستند . اين عوامل عبارت اند از :

۱ ـ آب و خاك : شهرهاي قديمي استان از جمله شوشتر ، دزفول و بهبهان ، با داشتن آب و خاك مناسب براي فعاليت هاي كشاورزي در مكان هاي كنوني خود به وجود آمده اند . پاره اي از شهرها در واقع روستاهايي بوده اند كه براي نخستين بار در كنار منابع آب به وجود آمده و كم كم به شهر تبديل شده اند .

۲ ـ موقعيت بندر گاهي : از علل عمده ي پيدايش و توسعه ي شهرها در كنار سواحل دريا ، امكان فعاليت بازرگاني و پهلو گرفتن كشتي ها در بخش هاي خاصي از كناره ها و سواحل است . پيدايش شهرهايي چون بندر خرمشهر و

بندر امام خميني ، در نتيجه ي موقعيت بندرگاهي آن ها و توسعه ي بازرگاني با آن سوي آب هاي خليج فارس است .

۳ ـ منابع نفت و گاز : وجود منابع نفت و گاز و ايجاد تاسيساتي براي اكتشافات ، توليد و پالايش اين منابع عامل اوليه ي پيدايش تعدتادي از شهرهاي استان بوده است . شهرهاي مسجد سليمان ، آغاجري ، اميديه و هفتگل در پي كشف منابع نفتي در اين نواحي و شهرهاي آبادان و ماهشهر در نتيجه ي تاسيس پالايشگاه و صدور فرآورده هاي نفتي گسترش پيدا كرده اند .

۴ ـ خطوط ارتباطي : در زمان هاي بسيار دور ، برخي از شهرهاي استان بر سر راه هاي ارتباطي قرار داشتند . اين راه ها به خارج از مرزهاي ايران منتهي مي شدند . امروز نيز بعضي از شهرها ، هم چون انديشمك به جهت قرار گرفتن در مسير راه آهن و راه شوسه توسعه يافته اند .

۵ ـ موقعيت تاريخي : برخي از شهرهاي قديمي استان مثل شوش ( شكل ۹ ) به دليل پايتخت بودن ، در دوره ي عيلاميان و سپس هخامنشيان ( پايتخت زمستاني ) تا قرن ها از اهميت زياد برخوردار بوده اند .

۶ ـ زندگي عشايري : برخي از شهرها در محل اسكان عشاير ، كه اولاين هسته هاي مراكز يكجانشيني روستاييبوده اند به وجود آمده اند . شهرهاي جديد ايذه و باغملك از جمله ي اين شهرهايند كه ابتدا شكل روستايي داشته اند .

۷ ـ هموار بودن سرزمين : يك نگاه به نقشه ي پراكندگي شهرها نشان مي دهد كه بيش تر شهرها در مناطق دشتي و جلگه اي به وجود آمده اند و در مناطق مرتفع شهرهاي كم تري ايجاد شده است . به طور كلي ، تعداد كمي از شهرهاي استان در ارتفاع بالاي ۳۰۰ متر در مناطق دشتي قراردارند و اغلب شهرها در مناطقي با ارتفاع كم تر از ۲۰۰ متر ، يعني در مناطق جلگه اي ، واقع شده اند .

توسعه ي شهري

در بيست سال اخير تعداد شهرهاي استان از ۲۴ شهر به ۳۸ شهر افزايش يافته است . با توجه به اين افزايش تهيه ي برنامه هاي توسعه ي شهري امري اجتناب ناپذير است . درحال حاضر ، سامان دهي توسعه ي شهرها به عهده ي وزارت مسكن شهرسازي است كه براي اكثر شهرهاي استان طرح هاي جامع تهيه كرده است .

كوچ نشيني در استان خوزستان

سراسر حاشيه يجنوب غربي كوه هاي زاگرس از مراكز مهم كوچ نشيني در ايران به شمار مي آيد .

مجاورت اين منطقه با جلگه ي خوزستان ، سبب تنوع آب و هوايي شده و شرايط مساعدي را براي چراي دام ونيز تامين علوفه ي آن ها به وجود آورده است . به همين علت ، اين منطقه هنگام قشلاق پذيراي جمه زيادي از عشاير بختياري ، لر لرستان ، كهگيلويه و بوير احمد ، ترك ( قشقايي ) و حتي گروه هايي از قبايل كرد است . بيش ترين جمعيت عشايري ، از استان هاي چهار محل و بختياري ، كهگيلويه و بوير احمد و فارس به اين استان مي آيند .

در بين عشاير خوزستان ، به طور كلي دو نوع كوچ ديده مي شود ؛ عمودي ، افقي ( دايره اي ) .

الف : در كوچ عمودي ، جابه جايي از جلگه ي خوزستان به كوهستان و بالعكس است . حدود ۹۸ در صد عشاير استان اين صورت جابه جا مي شوند . اين نوع كوچ به دو شكل درون استاني و برون استاني انجام مي گيرد و بين عشاير لر ديده مي شود . حدود ۸۲ در صد از عشاير استان ، كوچ برون استاني دارند .

ب : در كوچ افقي و دايره اي ، جابه جايي در فاصله ي محدودي از محل سكونت عشاير و با هدف تامين علوفه صورت مي گيرد ، به عبارت ديگر ، در اين نوع كوچ ، قشلاق و ييلاق معنايي ندارد و محدوده ي زماني مشخصي را نيز در بر نمي گيرد . كوچ دايره اي تنها در لبين طوايف عرب استان رواج دارد .

قوميت عشاير استان

در حال حاضر عمدتاً دو گروه عشاير كوچ رو ، لر و عرب ، در استان زندگي مي كنند .عشاير بختياري ، لرستان ، كهگيلويه و بوير احمند از دير باز در اين استان بوده اند و قشلاق آنان ارتفاعات كوهپايه هاي زاگرس ، واقع در شمال و شرق خوزستان است . گروه هايي از عشاير لر به طور كلي در استان خوزستان اسكان يافته اند . گروه ديگر عشاير عرب زيان هستند كه در بخش جلگه اي جنوب و غرب خوزستان به كوچ دايره اي ، مي پردازند .

در مجموع حدود يك در صد جمعيت استان را عشاير تشكيل مي دهند كه از ۱۶ ايل و ۱۶ طايفه ي مستقل به وجود آمده اند . خوزستان كه همواره به

عنوان يك محل قشلاق عشاير محسوب مي شده پذيراي حدود ۸۰ در صد از جمعيت عشاير است . اين عشاير اكثراً از استان هاي مجاور به خوزستان مي آيند .

در بين ايلات و عشاير استان ، ايل بختياري پرجمعيت ترين ايل است و ۷۵ در صد جمعيت كوچ نشين را به خود اختصاص مي دهد . پس از آن به ترتيب بهمئي ، دريكوند و ذلكي قراردارند .

اقتصاد عشاير استان

اقتصاد عشايري به طور كلي بر پايه دام ، فراورده هاي دامي و صنايع دستي استوار است و ساير فعاليت ها نقش درجه ي دوم را دارند . عشاير خوزستان عموماً دام هاي كوچك ( گوسفند و بز ) نگهداري مي كنند . البته عرب استان گاوميش و گاو نيز پرورش مي دهند .

جمعيت در استان

خوزستان از جهات مختلف طبيعي ،جغرافيايي ، اقتصادي و صنعتي ويژگي هايي دارد كه باعث رشد وافزايش جمعيت در اين استان شده است . اين ويژگي ها عبارت اند از : زمين هاي وسيع وحاصل خيز ، رودهاي پر آب و احداث سدهاي متعدد جهت ذخيره ي آب هاي مورد نياز كشاورزي و صنعتي ، وجود منابع غني نفت و گاز و صنايع وابسته به آن ، مجاورت با خليج فارس و فعاليت صنعت ماهي گيري ، داشتن بنادر و تاسيسات بندري و ارتباطات بازرگاني خارجي ، وجود مجتمع هاي عظيم زير بنايي شامل پتروشيمي و پالايشگاه و فولاد سازي و صنايع تبديلي .

بيابان هاي استان

اگر چه استان خوزستان جزء مناطق بياباني محسوب نمي شود اما در قسمت هايي از منطقه ي جلگه اي ، شرايط اقليمي ، مشابه شرايط حاكم بر بيابان هاست . اين شرايط عبارت اند از :

۱ ـ بالا بودن دما له علت قرار گرفتن در عرض نسبتاً پايين جغرافيايي

۲ ـ تبخير و تعرق زياد و بيش از ميزان بارندگي سالانه

۳ ـ نزديكي به بيابان عربستان و وزش بادهاي گرم و توفان هاي گرد و غبار

اين شرايط باعث پيدايش برخي از پديده هاي بياباني در اينت منطقه شده و ماسه زارها و شوره زارهايي را ايجاد كرده است . شوره زارها در بخش هايي از جنوب و غرب جلگه به وجود آمده اند

پراكندگي تپه هاي ماسه اي : مساحت ماسه زارهاي استان ، حدود ۳۵۰۰ كيلومتر مربع است كه حدود ۱۵۰۰ كيلومتر مربع يعني حدود ۴۳ در صد آن را تپه هاي ماسه اي تشكيل مي دهد . اين تپه ها به صورت نواري از شمال غربي تا جنوب شرقي در محدوده اي از فكه و موسيان تا اميديه به وجود آمده اند كه در غرب به صورت گسترده و در شرق از رشته هاي باريك و منفردي تشكيل شده اند .

حركت ماسه هاي روان به سوي مراكز صنعتي ، راه ها ، چاه ها و خطوط لوله ي نفت ، روستاها و زمين هاي كشاورزي به تدريج باعثمتروكه شدن آن هاغ يا ايجاد اختلال در كارشان مي شود ، براي مثال زمين هاي واقع در دشت

آزادگان ، اطراف كرخه و چاه هاي نفت منطقه ي كارون در معرض اين گونه آسيب ها قراردارند .

تاكنون با فعاليت هاي انجام شده ، بيش از ۸۰۰ كيلو متر مربع از ماسه زارها و تپه هاي ماسه اي با روش هاي مختلف تثبيت و به پوشش گياهي تبديل شده اند . در اين مناطق ، ذعلاوه بر كشت درختان اكاليپتوس ، سيب زميني نيز كشت مي شود .

را به وجود آورده است . گ.نه هاي گياهي غالب در اين بيشه زارها عبارت اند از : گز ، پده ، ني ، خر زهره و جاز ( نيگرو ) .

درختان و گياهان موجود در بيشه زارها ، هم مانع از تخريب كناره هاي رود و هم مانع تغيير مسير رودها مي شوند اما از طرف ديگر در مواقع سيلابي ، آب را به زمين هاي اطراف هدايت مي كنند .

اين بيشه زارهاي متراكم ، محل ومأمن مناسبي براي برخي از جانوران مانند خوك وحشي ( گراز ) و گوزن زرد ايراني است . گونه هايي از پرندگان بومي نيز در اين بيشه زارها زندگي مي كنند . در حال حاضر از بيشه زارهاي استان ، به منظور تهيه ي سوخت ، خوراك دام و بافت حصير و ساختن آغل گوسفندان استفاده مي شود .

جمعيت در استان

خوزستان از جهات مختلف طبيعي ، جغرافيايي ، اقتصادي و صنعتي ويژگي هايي دارد كه باعث رشد و افزايش جمعيت در اين استان شده است . اين ويژگي هاذعبارت اند از :زمين هاي وسيع وحاصل خيز ، رودهاي پر آب و احداث سدهاي متعدد جهت ذخيره ي آب هاي مورد نياز كشاورزي و صنعتي ، وجود منابع غني نفت و گاز و صنايع وابسته به آن ، مجاورت با خليج فارس و فعاليت صنعت ماهيگيري ، داشتن بنادر و تاسيسات بندري و ارتباطات بازرگاني خارجي ، وجود مجتمع هاي عظيم زير بنايي شامل پتروشيمي و پالايشگاه و فولادسازي و صنايع تبديلي

ساخت اجتماعي جمعيت

جمعيت استان خوزستان داراي ساخت هاي مختلف شهري ، روستايي ، عشايري و نيز تركيبي از آن هاست . بر اساس سر شماري سال ۱۳۷۵ جمعيت استان بالغ بر ۰۰۰۷۴۰ ۳ نفر بوده كه ۵۶۲ در صد آنان شهر نشين ، ۵ ۳۶ در صد روستانشين و تقريباً يك در صد آنان افراد غير ساكن بوده اند . توزيع جمعيت در تمام مناطق يكسان نيست و عوامل مختلفي در پراكندگي جمعيت موثرند ؛ از جمله : كوهستاني بودن بخش هايي از استان ، تقسيم نامساوي منابع آب و خاك ، فشاهاي صنعتي ، امكانات رفاهي ، وجود ماسه زارها و شوره زار و …

پراكندگي وتراكم جمعيت

مساحت خوزستان ۴ % مساحت كل كشور است كه بيش از ۲ ۶ در صد جمعيت كشور را در خود جاي داده است . در هر كيلو متر مربع از مساحت استان ۵۸ نفر زندگي مي كنند كه از تراكم نسبي جمعيت كشور ۲۱ نفر بيش تر است ( تراكم نسبي كشور ۳۷ نفر است ) بالا بودن تراكم جمعيت در خوزستان ، بيش از همه ، مربوط به شرايط طبيعي و اقتصادي استان است كه از آن جمله مي توان به آب و خاك فراوان و مناسب استان اشاره كرد . حوضه ي رودهاي استان از مراكز عمده ي جذب جمعيت به شمار مي رود ؛ حوضه ي رود كارون و دز ۷۴ در صد ، جراحي ۲۰ در صد ، كرخه ۸ ۳ در صد و زهره ۲ ۳ در صد از جمعيت استان را در خود جاي داده اند .

به نقشه ي تراكم نسبي جمعيت استان نگاه كنيد ؛ چنان كه مشاهده مي شود ، بيش ترين ميزان تراكم به ترتيب متعلق به اهواز ( ۵ ۱۴۱ نفر در كيلومتر ) و آبادان ( ۹۵ نفر ) است ، اهواز ، به دليل مركزيت اداري و وجود تاسيسات صنعتي و آبادان ، به دليل پالايشگاه نفت و سابقه ي جمعيتي آن در قبل از انقلاب تراكم بيش تري دارند . كم ترين ميزان تراكم مربوط به دشت آزادگان و رامهرمز است كه شايط نامساعد جوي و به خصوص مهاجرت به اهواز به دليل نزديكي به اين شهرستان از عوامل عمده ي كمي جمعيت حسوب مي شود .

جمعيت شهري وروستايي استان  نيز از تاركم يكساني برخوردار نيست ، تراكم زياد جمعيت شهري به طور عمده مربوط به جاذبه هاي زندگي شهري هم چون امكنات بيش تر رفاهي ، شغلي ، درماني و …. است .

مهاجرت

خوزستان به دليل داشتن شرايط مناسب طبيعي ، موئاهب خداداديو امكانات اقتصادي همواره پذيراي جمعيت از نقاط مختلف كشور بوده است اما طي سال هاي ۶۵ ـ ۱۳۵۹ به دليل وقوع جنگ تحميلي ، تعداد زيادي از جمعيت استان به استان هاي ديگر كشور مهاجرت كردند .اكنون پس از پايان جنگ و شروع مجدد فعاليت هاي مختلف و بازسازيو بازگشت مهاجران ، مجدداً

خوزستان به صورت يك استان مهاجر پذير در آمده است .

يكي از مسائل مهم جمعيتي خوزستان ، مهارجت درون استاني است ؛ يعني مهاجرت از روستاها به شهرهاي نزديك و پس از آن به شهرذهاي بزرگ ، كه عموئماً به انگيزه ي كسب فرصت هاي شغلي وئ اميد به زندگي بهتر است ، انجام مي گيرد .

رشد جمعيت : با توجه به نمودار ، نرخ رشدجمعيت استان در سال هاي ۷۵ ـ ۱۳۵۵ با نوساناتي همراه بوده است . در فاصله ي سالهاي ۶۵ ـ ۱۳۵۵ نرخ رشد جمعيت كشور ۹ ۳ در صد بوده در حالي كه در اين زمان نرخ رشد جمعيت استان به دليل جنگ تحميلي و مهاجرت مردم به استان هاي ديگر كم تر از نرخ رشد كشور بوده است . هم چنين طي سال هاي ۷۰ ـ ۱۳۶۵ نرخ رشد جمعيت به دليل بازگشت مهاجران و رونق فعاليت هاي اقتصادي ، مسائل فرهنگي و قومي و ميل به داشتن فرزند زياد ، افزايش يافته است . به هرم سني جمعيت استان در سال ۱۳۷۵نگاه كنيد . از ميزان جمعيت كم تر از ۵ سال به

طور محسوسي كاسته شده كه نمايانگر كاهش نرخ رشد جمعيت است . نكته ي قابل توجه در بررسي جمعيت طي سال هاي ۷۵ ـ ۱۳۵۵ اين است كه جنگ تحميلي نقش عمده اي در نوسانات رشد جمعيت در استان داشته است .

بيش ترين رشد جمعيت متعلق به آبادان و خرمشهر است كه به بيش از ۲۰ در صد مي رسد . اين رشد بالا مربوط به بازگشت مهاجران جنگ تحميلي است

ساخت سني جمعيت : از مجموع ۷۷۲ ۷۴۶ ۳ نفر جمعيت استان ، حدود

۴۴ در صد آن كم تر از ۱۵ سال ، حدود ۵۲ در صد بين ۱۵ تا ۶۵ سال و بيش از ۲ در صد بالاتر از ۶۵ سال دارند . بالا بودن در صد افراد كم تر از ۱۵ سال ( ۴۴ در صد ) نشان دهنده ي جو.اني جمعيت و كمي افراد بالاي ۶۵ سال حاكي از پايين بودن شاخص هاي تغذيه ، بهداشت و اميد به زندگي در استان است .

نكته ي قابل توجه در اين هرم ، جنمع شدن ( كوتاه شدن ) تدريجي قاعده ي هرم است كه نشان دهنده ي تاثير سياست هاي تنظيم خانواده و كنترل جمعيت در كشور است .

نام خوزستان احتمالاً از كلمه خوز يا خوج كه ايلامي شده روز است گرفته شده و اوژ نام ناحيه اي از كلمه و ايلاميان بوده اين نام در سال ۱۳۲۰ هـ . ش با تصويب روستا مركزي ايران براي اين منطقه انتخاب گرديد .

سال

مهاجرت درون استاني (نفر)

مهاجران به استان (نفر)

مهاجرين از استان (نفر)

نتيجه (نفر)

۵۵ ـ ۱۳۴۵

۵۷۶۲۷

۷۸۳۹۲

۷۴۲۶۶

۴۰۲۶

۶۵ ـ‌ ۱۳۵۵

۴۰۸۳۷۱

۱۰۹۳۹۹۹

۳۴۹۰۹۸

۲۲۹۶۹۹ –

۷۰ ـ ۱۳۶۵

۱۹۷۷۵۹

۱۵۸۰۵۸

۴۲۷۴۰

۱۱۵۳۱۸

۷۵ ـ ۱۳۷۰

۵۲۲۰۵۱

۳۱۹۶۵۹

۲۱۶۹۸۷

۱۰۲۶۷۵