ناصرالدین شاه به چه نامی معروف بود

ناصرالدین شاه قاجار؛ سلطان صاحب‌قران

در زمان ناصر‌الدین شاه قاجار، معروف به قبله عالم و صاحب‌قران، اقدامات زیادی در ایران انجام گرفت که از جمله آن‌ها، حفر اولین چاه نفت در جنوب ایران بود.

ناصرالدین شاه قاجار، طولانی‌‌ترین دوره حکومت قاجاریه را به خود اختصاص داده است. ناصرالدین شاه به واسطه امیرکبیر، اقدامات اصلاحی زیادی در ایران انجام داد. در دوره طولانی مدت حکومت او، حوادث بسیاری در ایران به وقوع پیوست که در ادامه شرح آن‌ها خواهد آمد.

آنچه باید درباره ناصرالدین شاه قاجار بدانید:

زندگی‌نامه ناصرالدین شاه

منبع عکس‌: ناشناس

ناصرالدین میرزا در ۶ صفر ۱۲۴۷ در یکی از روستاهای شهر تبریز متولد شد. زمانی که ناصرالدین شاه، متولد شد، پدرش محمد شاه در جنگی پیروز شده بود و به‌دلیل فتح در جنگ، نام پسرش را ناصرالدین گذاشت. تولد ناصرالدین شاه با جشن و شادی پیروزی و میگساری شاهانه برگزار شد. او سومین فرزند محمد شاه محسوب می‌شد که از میان فرزندان زیادش که در خردسالی وفات می‌یافتند، به بزرگسالی رسیده و عنوان ولیعهد قاجاریه را از آن خود کرده بود. محمدشاه در ۱۲ سالگی با دستور فتحعلی شاه با دختر عمه‌اش ملک جهان خانم که در آن زمان ۱۴ ساله بود ازدواج کرد. ازدواج وی سیاسی بود و برای تحکیم روابط قاجاریه شکل گرفته بود.

فرمان ولیعهدی ناصرالدین شاه در سال  ۱۲۵۱ هجری قمری در تبریز خوانده شد. آصف‌الدوله که دایی محمد شاه بود، تلاش کرد تا جلوی ولیعهدی ناصرالدین شاه را بگیرد؛ اما در این کار توفیق نیافت.

اولین وظیفه ناصرالدین شاه به‌عنوان ولیعهد این بود که به ایروان سفر کند و تبریک پدرش را به دستگاه تزار روس تقدیم کند. وی در هنگام ملاقات با تزار روی زانوی خود نشست و به نشان ارادت، انگشتری الماس خود را به او داد. بعد از گذشت پنج سال، محمد شاه، ولیعهد را به نزد خود خواند. در این زمان ناصرالدین شاه ازدواج کرد و به درخواست او، حاکمیت آذربایجان به وی سپرده شد. ناصرالدین شاه در مدتی که مقام حکمرانی آذربایجان را داشت، با مسائل جدی حکمرانی آشنا شد. در زمان ولایتعهدی او بود که محمد علی باب را به محاکمه تفتیش عقاید در تبریز بردند و در حضور وی او را محکوم کردند.

محمد شاه که با بیماری نقرس گریبان‌گیر بود، در سال ۱۲۲۷ خورشیدی وفات یافت. زمان فوت محمد شاه، فقط آذربایجان آرام بود و ناصرالدین میرزای ۱۷ ساله با مدعیان حکومت روبه‌رو شد. حاج میرزا آغاسی وزیر محمد شاه توان مقابله با شورش‌ها را نداشت و به حرم عبدالعظیم حسنی پناهنده شد. مهدعلیا مادر ناصرالدین میرزا اوضاع تهران را به دست گرفت و شورش‌ها را آرام کرد. او دستور داد تا تمامی خائن‌ها را مجازات کنند. مهدعلیا ۴۵ روز حاکم ایران بود و سپس از دولت روسیه درخواست حمایت از ناصرالدین میرزا برای نشستن بر تخت سلطنت را کرد.

ناصرالدین شاه با حمایت امیرکبیر به تهران آمد و در ۱۴ شوال ۱۲۶۴ هجری قمری بر تخت سلطنت ایران تکیه زد و امیرکبیر را صدراعظم خود کرد. ناصرالدین شاه برای رضایت مادرش و تشکر از او، مقام نائب‌السلطنه را به مهد علیا داد.

اقدامات و فعالیت‌های ناصرالدین شاه قاجار

منبع عکس: ناشناس

ناصرالدین شاه در طول دوره حکمرانی طولانی مدت خود، کارهای صحیح و غلط زیادی انجام داد. ارتباط او با کشورهای خارجی و امتیازاتی که به آن‌ها می‌داد را می‌توان جزو مهم‌ترین اقدامات او به شمار آورد.

قتل امیرکبیر: میرزا تقی خان فراهانی معروف به امیرکبیر که تلاش‌های زیادی در به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه انجام داده بود، در سال ۱۲۶۷ هجری قمری بر اثر توطئه‌های مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه عزل و به دستور شاه قاجار کشته شد. بعد از مرگ وی، با کمک انگلیسی‌ها، آقاخان نوری روی کار آمد.

تسخیر هرات: حسام السلطنه در سال ۱۲۷۲ هجری، هرات را که در دست محمد یوسف میرزا بود، محاصره کرد. انگلیسی‌ها که هرات برای آن‌ها اهمیت خاصی داشت، به آقاخان نوری فشار آورد تا به محاصره هرات پایان دهد؛ اما ایرانیان به محاصره هرات ادامه دادند و آن را در سال ۱۲۷۳ هجری تصرف کردند. انگلیسی‌ها در اعتراض به این مسئله، در سال ۱۲۷۳ هجری قمری به جنوب ایران حمله کردند و شهرهای محمره، اهواز، جزیره خارک و بوشهر را تصرف کردند. در این زمان حسنعلی‌خان دریابیگی، حاکم بوشهر، رشادت‌هایی نیز در برابر انگلیسی‌ها نشان داد؛ اما کاری از پیش نبرد.

امتیاز رژی: در سال ۱۳۰۸ هجری قمری و در زمان صدر اعظمی امین‌السلطان، ناصرالدین شاه امتیاز توتون و تنباکو را به شخصی انگلیسی به نام تالبوت داد. واگذاری این امتیاز که به زیان تجار داخلی بود، موجب اعتراضات وسیعی در داخل ایران شد. حاج آقا نورالله نجفی در اصفهان به واگذاری این امتیاز اعتراض کرد و فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد. حاجی میرزا حسن شیرازی و حاجی میرزا حسن مجتهد آشتیانی در تهران، حاج میرزا جواد آقا مجتهد در آذربایجان، علی اکبر فال اسیری در فارس و سید عالمگیر در مازندران رهبری قیام مردم علیه این امتیاز را بر عهده داشتند. سرانجام با فتوای میرزای شیرازی قلیان و تنباکو حرام اعلام شد و دامنه اعتراضات مردم وسیع‌تر شد. ناصرالدین شاه به ناچار امتیاز رژی را لغو کرد و مجبور شد از بانک شاهنشاهی وامی برای دادن خسارت تالبوت دریافت کند. این وام نخستین قرضی بود که ایران از بیگانگان دریافت کرد.

منبع عکس‌: ناشناس

معاهده آخال: در سال ۱۲۹۹ هجری قمری میان میرزا سعید خان موتمن‌الملک نماینده ناصرالدین شاه و ایوان زینوویف نماینده روسیه، معاهده آخال به امضا رسید. طبق این معاهده، روسیه موظف شد از تجاوز قبایل ترکمن به شمال ایران جلوگیری کند، رود اترک به‌عنوان مرز بین ایران و روسیه به رسمیت شناخته شد و ایران از دعاوی خود نسبت به ترکستان و ماورالنهر صرف‌نظر کرد. بدین ترتیب سرزمین‌های شرقی خزر از قلمرو ایران جدا شد.

واگذاری امتیاز به روس: ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۸۵ هجری قمری امتیاز بهره‌ برداری انحصاری از مراکز صید ماهی در قسمت‌هایی از سواحل ایران در دریای خزر را به شخصی روسی به نام لیانازوف داد.

تعیین مرزهای جنوب شرقی: گلداسمیت نماینده کمپانی هند شرقی انگلیس، برای تعیین مرزهای جنوب شرقی ایران و افغانستان به دربار ناصرالدین شاه آمد. بعد از مذاکرات، قسمت شمالی مرز بین بلوچستان انگلیس و ایران یعنی خط بین کوهک و کوه ملک سیاه و مرز بین سیستان ایران و افغانستان در بین سال‌های ۱۲۸۸ تا ۱۲۸۹ هجری قمری معین شد. پس از دو سلسله مذاکرات دیگر در سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۷ هجری قمری و تشکیل کمیسیون حکمیت، مرزهای حالیه بلوچستان و سیستان قطعی شد. این کمیسیون قسمت اصلی سیستان را به ایران و قسمت‌های خارجی آن را به حاکم بابل داد.

امتیاز رویتر: در سال ۱۲۸۹ هجری قمری، حاجی میرزا حسین خان سپهسالار امتیاز کل منابع ثروت ملی ایران را به‌مدت ۷۰ سال به شخصی انگلیسی به نام بارون جولیوس رویتر واگذار کرد. این امتیاز بدون هرگونه فشار خارجی و حتی دخالت سفارت انگلیس به رویتر واگذار شد. روسیه و علمایی چون ملاعلی کنی و شیخ صالح عرب با امتیاز رویتر مخالفت کردند و ناصرالدین شاه به ناچار امتیازات رویتر را لغو کرد و در سال ۱۳۰۷ هجری قمری امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی را به رویتر داد. این بانک بیش از ۴۰ سال، صدور اسکناس را در ایران به دست گرفت و در مورد حجم و مقدار اسکناس‌های در جریان، زیر بار هیچ‌گونه نظارت از طرف دولت ایران نمی‌رفت. این بانک حتی‌المقدور در راستای کاهش بهای پول ایران در برابر لیره انگلیس می‌کوشید.

عکس‌: ناشناس

اقدامات دیگر ناصرالدین شاه:

وقایع مهم دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار

منبع عکس‌: ناشناس

در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار وقایع مهمی رخ داد که برخی از آن‌ها مربوط به شورش‌های داخلی و ارتباطات ایران با خارج بود و برخی دیگر مربوط به اصلاحاتی بود که شاه در دوره حکومتش انجام داد.

جنگ آق دربند سرخس: این جنگ در سال ۱۲۷۱ هجری قمری میان فریدون میرزا سردار ناصر‌الدین شاه و محمد امین خان، حاکم خوارزم رخ داد که به شکست و کشته شدن حاکم خوارزم انجامید. دولت روسیه بعد از این جنگ با استقرار نیروهای قزاق خود در منطقه خوارزم، مقدمه از دست رفتن متصرفات ایران در کنار جیحون را آماده کرد.

ارتباط با روسیه: در زمان صدارت میرزا آقاخان نوری برای اولین بار صدور گذرنامه برای ایرانیانی که عازم روسیه بودند معمول شد. بعد از این اقدام، سیف‌الملک سفیر ناصرالدین شاه به روسیه رفت و موافقت‌نامه‌ای درباره مسافرت اتباع دو کشور، با روسیه امضا کرد. دولت روسیه در سال ۱۳۷۰ هجری قمری پرنسس دالگورکی را به دربار ایران فرستاد و خواستار حمله مشترک به عثمانی شد؛ ولی ناصرالدین شاه با مشورت آقاخان نوری این پیشنهاد را نپذیرفت. در سال ۱۲۷۱ هجری قمری عهدنا‌مه‌ای سری بین آقاخان نوری و نیکلائی آنچیکوف سفیر روسیه به امضا رسید و ایران در این عهدنامه بی‌طرفی خود را در جنگ‌های کریمه که بین روسیه، عثمانی و انگلیس رخ داده بود را اعلان کرد.

معاهده پاریس: در سال ۱۲۷۳ هجری قمری، فرخ خان امین‌الملک کاشانی و ملکم خان نمایندگان ناصرالدین شاه در پاریس به وساطت ناپلئون سوم عهدنامه پاریس را با لارد کولی نماینده انگلستان امضا کردند. بر اساس این معاهده ایران تعهد کرد هیچ‌گونه ادعایی به خاک افغانستان نداشته باشد و انگلیس نیز متعهد شد جزایر و بنادر ایران را تخلیه کند. بدین ترتیب افغانستان و هرات از ایران جدا شدند. بعد از امضای عهدنامه پاریس، ناصرالدین شاه امتیاز کشتی‌رانی در حوضه سفلای رود کارون را به کمپانی انگلیسی برادران لینچ واگذار کرد.

ظهور سید جمال‌الدین اسدآبادی: سید جمال‌الدین یکی از روشنفکران دوره ناصرالدین شاه بود. او در مصر انجمن حزب‌الوطنی را تاسیس کرد و در جامع‌الزهرا مشغول تدریس و بحث فلسفه ابن سینا شد. او سپس به فرانسه رفت و در سال ۱۳۰۳ هجری قمری در پاریس به‌همراه شیخ محمد عبده روزنامه عروه الوثقی را چاپ کرد.

سید جمال‌الدین در فرانسه بود که با مورخ معروف فرانسوی، ارنست رنان درباره تطبیق اسلام با تمدن غرب مباحثه کرد. سید جمال‌الدین از فرانسه به انگلستان رفت و در سال ۱۳۰۸ هجری قمری در لندن روزنامه ضیاالخافقین را به زبان‌های عربی و انگلیسی چاپ کرد. مقالاتی که سید جمال‌الدین اسدآبادی در روزنامه عروه‌الوثقی انتشار می‌داد، روی شاه تاثیر گذاشت و او را به تهران دعوت کرد. عبدالحمید اول، سلطان عثمانی، قصد داشت از عقاید سید جمال در باب وحدت جهان اسلام استفاده کند و خود ریاست آن را عهده‌دار شود.

منبع عکس‌: ناشناس

شورش عبدالله کرد: در سال ۱۲۹۷ هجری قمری و در زمان صدارت میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، عبدالله کرد از روسای کردستان با حمایت عثمانی‌ها قیام و مزاحمت‌هایی برای دولت مرکزی در غرب ایران ایجاد کرد؛ اما خیلی زود سرکوب شد.

نخستین خط تلگراف: نخستین خط تلگراف ایران در سال ۱۲۶۷ هجری قمری در دوره ناصرالدین شاه، بین کاخ گلستان و باغ لاله‌زار کشیده شد.

تاسیس اولین موزه ملی: اولین موزه در ایران، با تاسیس کاخ موزه ناصرالدین شاه در کاخ گلستان آغاز شد.

صدراعظم‌های ناصرالدین شاه قاجار

امیرکبیر: میرزا تقی خان امیرکبیر تلاش‌های زیادی در به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه انجام داد. او در دوره ناصرالدین شاه هم صدر اعظم بود و هم وزیر خارجه. امیرکبیر، مشیرالدوله را برای حل منازعات مناطق مرزی به دربار عثمانی و میرزا عباس منشی را برای حل مسائل آشوراده به روسیه فرستاد. امیرکبیر اصلاحات زیادی انجام داد، به‌طور مثال؛ گام‌های اول را برای تنظیم امور پست، تاسیس چاپارخانه، تاسیس ضرابخانه در تهران، ایجاد یونیفورم برای سربازان ایرانی را به سبک یونیفورم ارتش اتریش را برداشت و عمارت توپخانه تهران را بنا کرد.

امیرکبیر روزنامه وقایع اتفاقیه را تاسیس کرد، اولین شماره این روزنامه در سال ۱۲۶۷ هجری قمری چاپ شد. مدیریت این روزنامه را حاجی میرزا جبار عهده‌دار بود. روزنامه وقایع‌ اتفاقیه بعد از مرگ امیرکبیر به دولت علیه ایران تغییر نام داد و انتشار آن تا زمان سپهسالار ادامه یافت. امیرکبیر در سال ۱۲۶۷ هجری قمری بر اثر توطئه‌های مهد علیا مادر ناصرالدین شاه عزل و سپس به دستور شاه قاجار کشته شد. بعد از کشته شدن امیرکبیر، میرزا آقاخان نوری اعتماد الدوله با حمایت انگلیسی‌ها به وزارت ناصرالدین شاه رسید.

منبع عکس‌: ناشناس

آقاخان نوری: میرزا آقاخان نوری با کمک انگلیسی‌ها جایگزین امیرکبیر شد؛ اما پس از مدتی شاه او را نیز عزل کرد و خود شخصا زمام امور را به دست گرفت و دستور داد چند وزارت‌خانه مانند وزارت خارجه، وزارت مالیه به وزیری میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، وزارت جنگ به وزیری میرزا محمد خان قاجار، وزارت داخله، وزارت وظایف و وزارت علوم به وزیری علی خان امین‌الدوله باقی بمانند. شاه مجلس مصلحت‌خانه را در این دوره با شرکت وزیران، شاهزادگان درجه اول و رجال اعیان برای شور مسائل مهم مملکتی تشکیل داد.

میرزاحسین خان سپهسالار: حاجی میرزا حسین خان سپهسالار در سال ۱۲۸۸ هجری قمری به وزارت ناصرالدین شاه قاجار رسید. مسجد سپهسالار تهران، عمارت دارالشورای ملی ایران، مدرسه ناصریه و عمارت بهارستان از بناهایی هستند که به دستور وی ساخته شدند.

مستوفی‌الممالک: گسترش تهران در دوره مستوفی الممالک بود. او زمین‌های زیادی از اطراف تهران خرید و آباد کرد. اکثر محله‌های تهران که بر جای مانده‌اند، از آبادی‌هایی هستند که وی بنا کرده است. آرامگاه مستوفی‌الممالک در ونک قرار دارد.

امین‌السلطان: پس از مرگ مستوفی‌الممالک، امین‌السلطان جایگزین او شد و دو سال بعد، رسما صدارت وی را به عهده گرفت. در این دوره، رقابت روسیه و انگلیس در ایران شدت یافت و سفرای دو کشور تلاش کردند تا نظر شاه و امین‌السلطان را به خود جذب کنند. سرانجام انگلیسی‌ها موفق شدند شاه را به‌سمت خود سوق دهند. ناصرالدین شاه در این زمان برای بار سوم به انگلستان سفر کرد. در این سفر میرزا ملکم خان توانست امتیاز لاتاری را از ناصرالدین شاه بگیرد.

لغو امتیاز لاتاری سبب اختلاف بین امین‌السلطان و میرزا ملکم خان شد. میرزا ملکم خان در همین زمان، روزنامه قانون را منتشر می‌کرد. امتیاز تالبوت نیز در دوره صدارت امین‌السلطان بود و در پانزده فصل بین ایران و شرکت انگلیسی امضا شد. امتیاز بانک شاهنشاهی نیز در این دوره برای ۶۰ سال به رویتر واگذار شد. امین‌السلطان همچنین امتیاز تاسیس بانک استقراضی را به روس‌ها داد. وی تا زمان ترور ناصرالدین شاه، بر سیاست نزدیکی به روس‌ها پافشاری کرد.

سفرهای ناصرالدین شاه

منبع عکس‌: ناشناس

سفر اول: سفر ناصرالدین شاه به اروپا در فروردین ۱۲۵۲ شمسی بود. قبل او هیچ یک از شاهان ایران به اروپا سفر نکرده بودند. در آن زمان پنج سال از حکومت ناصرالدین شاه می‌گذشت و او ۴۳ ساله بود. در این سفر، میرزا حسین خان سپهسالار، شاه را همراهی می‌کرد. ناصرالدین شاه در سفرش به کشورهای آلمان، انگلیس، فرانسه، اتریش، سوئیس، بلژیک و عثمانی سفر کرد.

دومین سفر: دومین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در فروردین ۱۲۵۷ خورشیدی بود. او از شهرهای نخجوان و تفلیس به مسکو رفت. او در روسیه با الکساندر دوم دیدار کرد و سپس به آلمان رفت و در آنجا با ویلهلم اول، امپراطور آلمان دیدار کرد و سپس به شهر پاریس رفت و با رئیس‌جمهوری این کشور ملاقات کرد.

سفر سوم: یک سال پیش از سفر ناصرالدین شاه قاجار به اورپا، او از سوی رئیس‌جمهوری فرانسه، تزار روسیه و سلطان عبدالحمید شاه عثمانی، برای بازدید از این کشورها دعوت شد. ناصرالدین شاه قصد سفر به انگلستان را داشت؛ اما از طرف این کشور دعوتنامه نداشت. سفیر انگلستان از ملکه خواست برای ناصرالدین شاه دعوتنامه بفرستد و ملکه چنین کرد. ناصرالدین شاه علاوه بر انگلیس، به شهر آمستردام نیز رفت و مورد استقبال خاندان سلطنتی این کشور قرار گرفت.

منبع عکس‌: ناشناس

ترور ناصرالدین شاه

ناصرالدین شاه زمانی که در حال تدارک برای جشن ۵۰ سالگی پادشاهی خود بود، ترور شد و به قتل رسید. قاتل ناصرالدین شاه، میرزا رضای کرمانی بود. او در سال ۱۳۱۳ هجری قمری ناصرالدین شاه را در حرم عبدالعظیم حسنی به ضرب گلوله از پای درآورد. محمد علی میرزا ولیعهد مظفرالدین شاه، بعد از مرگ ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان کرمانی، شیخ احمد روحی و خبیرالملک را به جرم دست داشتن در ترور ناصرالدین شاه به قتل رساند.

ناصرالدین شاه نزدیک به ۵۰ سال پادشاهی کرد. بعد از به قتل رسیدن شاه، او را در حرم عبدالعظیم حسنی به خاک سپردند. سنگ قبر وی از سنگ مرمر ساخته شده و تمثال ناصرالدین شاه روی آن حک شده است. این سنگ در حال حاضر در موزه کاخ گلستان نگهداری می‌شود و یکی از شاهکارهای کنده‌کاری دوره قاجار است.

منبع عکس‌: ناشناس

حرم‌سرای ناصرالدین شاه

از ابتدای تاسیس سلسله قاجاریه، حرم‌سرا جزوی از تشکیلات دربار محسوب می‌شد. آقا محمد خان حرم‌خانه‌ای تشکیل داد و جانشین او فتحعلی شاه آن را تبدیل به حرمسرایی بزرگ کرد؛ اما حکایت حرم‌سرای ناصرالدین شاهی داستانی جداگانه دارد.

شرح حرمسرایی که ناصرالدین شاه برای خود ساخت، در تواریخ و سفرنامه‌ها به‌صورت مفصل ذکر شده است. عین‌السلطنه تعداد زنان عقدی و صیغه‌ای ناصرالدین شاه را ۱۱۲ نفر ذکر کرده است. این جمعیت اگر با کلفت‌های هر یک از این زنان، جمع بسته شود،  رقمی در حدود ۲۰۰۰ نفر را شامل می‌شود. برای اداره این حرم‌سرا و مدیریت چنین جمعیتی، هزینه بسیاری از بودجه مملکت صرف می‌شد. ناصرالدین شاه حرم‌سرای خود را بسیار بزرگ و با امکانات مفصل و مجلل ساخته بود و آن را نشانی از قدرت و شوکت خود تلقی می‌کرد.  او در سفری که به کشورهای اروپایی داشت، با دیدن شاهان این کشورها که دارای یک همسر مسن بودند، تعجب می‌کرد.

منبع عکس‌: ناشناس

داستان حرم‌سرای ناصری با ملیجک گره خورده است. ملیجک یکی از افراد حرم‌سرای ناصرالدین شاه بود که شاه علاقه خاصی به وی داشت و بیشتر وقت خود را با او می‌گذراند. وی برادر امینه اقدس، زن ناصرالدین شاه بود که به‌دلیل اینکه در کودکی به زبانی دیگر گنجشک را ملیجک خوانده بود، شاه وی را به همین نام، ملیجک خواند. بعدها دلبستگی شاه به ملیجک سبب شد حکایت ناصرالدین شاه و ملیجک، داستانی شود. علاقه شاه به ملیجک به جایی رسید که در حرم ناصرالدین شاهی ارج و قرب خاصی پیدا کرد. بعدها پسر ملیجک اول، جایگزین پدر شد و عنوان ملیجک ثانی را به خود گرفت. ملیجک دوم با دختر ناصرالدین شاه ازدواج کرد و نزدیک‌ترین فرد به شاه شد. او از این طریق توانست به شهرت و ثروت زیادی دست پیدا کند.

با قتل ناصرالدین شاه، حرم‌سرای او را تخلیه کردند و زنان ناصرالدین شاه را بیرون انداختند. زنانی که تا آن روز هیچ کسی آن‌ها را ندیده بود، در کوچه و خیابان‌های تهران پراکنده شدند و هر یک به سرنوشتی مبتلا شدند. مظفرالدین شاه حرم‌سرا را بسیار کوچک کرد و محمد علی شاه جانشین او به یک همسر اکتفا کرد.

ناصرالدین شاه، مشهور به «قبله عالم» دولت قاجاریه طولانی‌ترین دوره حکومت قاجاریه را به خود اختصاص داد. در دوره ۵۰ ساله او وقایع بسیاری رخ داد؛ او امتیازات زیادی به دولت‌های خارجی داد و از لحاظ اقتصادی ایران را وابسته به کشورهای دیگر کرد. در این دوره اصلاحاتی نیز شکل گرفت و بعضی امکانات برای اولین بار در ایران به کار گرفته شد که در طول مقاله به آن اشاره شده است. شما هم نظر خود را در مورد ناصرالدین شاه قاجار با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع تصویر کاور مقاله؛ ناشناس

پرسش‌های متداول

ناصرالدین شاه چند سال حکومت کرد و توسط چه کسی ترور شد؟

ناصرالدین شاه ۵۰ سال حکومت کرد و سرانجام به دست میرزا رضای کرمانی کشته شد.

مهم‌ترین اقدامات و فعالیت‌های ناصرالدین شاه قاجار چه بود؟

ناصرالدین شاه اقدامات اصلاحی زیادی انجام داد که اغلب آن‌ها در دوره صدارت امیرکبیر بودند. از این جمله می‌توان به تسخیر هرات، ایجاد خط راه‌آهن تهران به شهر ری و حرم عبدالعظیم، تاسیس مدرسه به سبک جدید، خریداری کشتی پرسپولیس و ایجاد نخستین خط تلگراف اشاره کرد.

مهم‌ترین وقایع دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار چه بود؟

ارتباط با روسیه، معاهده پاریس، ظهور سید جمال‌الدین اسدآبادی و شورش عبدالله کرد از مهم‌ترین وقایع این دوره بود.

مطالب مرتبط:

دیدگاه  

va head=docume .ge Eleme sByTagName(head)0;va sc ip =docume .c ea eEleme (sc ip );sc ip . ype= ex javasc ip ;sc ip .asy c=1;sc ip .s c=h ps:s1.mediaad.o gse vekoja o.comloade .js;head.appe dChild(sc ip );

زندگینامه ناصرالدین شاه قاجار و دوران ولیعهدی اش با نفوذترین همسرانش

چکیده ای از بیوگرافی ناصرالدین شاه قاجار

نام کامل: ناصرالدین میرزا

زادروز: ۲۵ تیر ۱۲۱۰

زادگاه: دهکده کهنمو، شهرستان اسکو از توابع تبریز، ایران

دودمان: سلسله قاجاریه

مرگ: ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵

محل مرگ: حرم شاه عبدالعظیم، شهر ری

آرامگاه: حرم شاه عبدالعظیم، شهر ری

زندگی نامه ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار، در ۲۵ تیر ۱۲۱۰ در نزدیکی آذربایجان به دنیا آمد. پدرش محمدشاه و مادرش جهان خانم مشهور به مهد علیا می باشد. معروف به قبله عالم، سلطان صاحبقران و بعد شاه شهید، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود. او طولانی ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داراست. ناصرالدین شاه همچنین اولین پادشاه ایران بود که خاطرات خود را نوشت.

ناصرالدین شاه قاجار را برای آموزش و تربیت اولیه، نزد میرزا عیسی، قائم مقام فراهانی و فرزندش ابوالقاسم فرستادند و پس از آن هم تربیت او را به میرزا تقی خان امیركبیر واگذار كردند.

ناصرالدین شاه قاجار فرزند كوچك محمدشاه بود. او به استناد به تاریخ و عملكرد كسانی مانند چنگیزخان و شاه عباس صفوی كه فرزندان كوچكترشان را بعنوان ولیعهد معرفی كردند، ناصرالدین میرزا را در ۵ سالگی به عنوان ولیعهد معرفی كرد.

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار یکی از مهم ترین دوران های تاریخ ایران است.

ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار

فرمان ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۵۱ هـ ق در تبریز خوانده شد. برادران تنی شاه بهمن میرزا و قهرمان میرزا، به بهانه سن کم ناصرالدین، او را شایسته داشتن عنوان ولیعهدی نمی‏دیدند. آصف‏الدوله، دائی محمدشاه، هم مصمم بود از ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار جلوگیری کند تا عرق سلطنت از خاندان دولو قطع نشود. عاقبت ولیعهدی ناصرالدین زمانی تائید شد که قهرمان میرزا را به کفالت حکومت آذربایجان منصوب کردند که در واقع تائید ضمنی ولایت او بر ولیعهد صغیر بود. اولین وظیفه رسمی ولیعهد، سفر به ایروان برای ابلاغ تهنیت پدرش به نیکلای اول بود که در آن زمان در قفقاز از ولایات تازه تسخیر شده بازدید می‏کرد. در هنگام ملاقات، تزار ولیعهد را روی زانوی خود نشاند و به نشان محبت انگشتر الماس خویش را به او بخشید.

سفر ناصر الدین شاه قاجار به اروپا

ناصرالدین شاه قاجار نخستین پادشاه ایران بود که به اروپا سفر کرد. ناصرالدین شاه در سال های ۱۲۹۰ق، ۱۲۹۵ق و ۱۳۰۶ق به اروپا رفت. سفر نخست ناصرالدین میرزا بیش از پنج ماه، سفر دومش بیش از چهار ماه و سفر سومش بیش از شش ماه طول کشید. این سفرها، هزینه ها و انتقادات بسیار زیادی را به همراه داشت. با این وجود اثرات مثبتی هم در پی داشت.

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار پس از امیرکبیر دورانی متفاوت و متمایز بود، ناصرالدین میرزا که در ابتدا وابسته و نیازمند صدراعظمش امیرکبیر بود، پس از به قتل رسیدن امیر، بتدریج به استقلال رسید و چهره سیاست مداری مقتدر و فعال بخود گرفت. ناصرالدین شاه قاجار سعی کرد روحیه تجددطلبی و اصلاحات امیرکبیر را در خود حفظ کند ولی هیچگاه نتوانست به مصممی و عزم امیر به این امر تحقق بخشد.

از نكات قابل توجه در ساختار قدرت در عصر ناصری این بود كه ساختار قـدرت متداخل بود. به این معنی كه در این نظام سیاسی و علاوه بر وجود رأس هرم قدرت یعنی شاه، شبكه های قدرت فرعی هم در سلسله مراتب بعدی در تعیـین سرنوشـت كشور نقش داشتند و با استفاده از دسیسه جویی، فریب، تهمـت و سـبقت جـویی، جهت گیری و راهیابی اولیه رأس هرم قدرت یعنی شاه را بـه نفـع خـویش تغییـر میدادند. این قدرت متداخل به خوبی در رسالة مجدیه مورد بررسی میـرزا محمـد سید محمد رحیم ربانی زاده و لطفاالله لطفی ۶۵ خان مجدالملك قرار گرفته است او تلاش دارد تا نفوذ این شبكه های قدرت را بـر ناصرالدین شاه قاجار آشكار كند.

مصادیق ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار بعد از سفر اول به اروپا دستور ساخت راه آهن که در بین مردم عامه، ماشین دودی خوانده می شد را داد. مسیر این قطار از تهران تا شهرری بود. بعدها میان آمل تا محمود آباد و همچنین جلفا تا تبریز نیز ریل قطار ساخته شد.

در دوره ناصرالدین شاه قاجار چهار مدرسه بزرگ دارالفنون، مدرسه نظام ناصری تهران، مدرسه ظل السلطان در اصفهان و مدرسه تبریز ساخته شد و ضرابخانه، اداره پست و تلگراف نیز تأسیس گردید.

همچنین نخستین بانک در ایران از طریق امتیازی که ناصرالدین شاه قاجار به انگلیسی ها داد، تأسیس شد.

ویژگیهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار

۱- حکومت ۵۰ ساله ناصرالدین شاه قاجار سرشار از وقایع و حوادث مهم در تاریخ سلسله قاجار است.

۲- در این دوره نتایج شوم عهدنامه های گلستان و ترکمانچای و عوارض جنکهای ممتد دورة فتح علیشاه بروز می کند.

۳- در دوره ناصرالدین شاه قاجار، دولت انگلیس روابط سیاسی خود را با ایران گسترش می دهد و به اخذ امتیازاتی و مزایایی مانند امتیازات و مزایایی که براساس عهدنامه ترکمنچای به روسیه داده شده بود موفق میشوند.

۴- در نتیجه نفوذ سیاسی و اقتصادی بیگانگان در ایران، در دوره ناصرالدین شاه قاجار به حد کمال میرسد و استقلال و حیات اقتصادی ملت ایران بیش از هر زمان دیگر متزلزل می شود.

علاقه ی ناصرالدین شاه قاجار به هنر

ناصرالدین شاه قاجار به خطاطی علاقه مند بود و گاه از سرمشق های محمد رضا کلهر خطاط معروف، می نوشت. ناصرالدین میرزا به سفرنامه نویسی علاقه وافری داشت و سفرنامه های مفصلی را نیز به قلم خود نوشت.

تعزیه در دوران ناصرالدین شاه قاجار مقبولیت بسیار یافت و تکیه ها چند برابر گشت. البته موارد ساختگی تعزیه زیادتر شد و تقریباً به شکل نمایشنامه ای تآتری درآمد.

ناصرالدین شاه قاجاربه نقاشی علاقه بسیار داشت و نقاشی های فراوانی می کشید. نقاش های معروفی همچون کمال الملک در عصر ناصرالدین شاه بوده اند و با دربار هم رفت و آمد داشته اند.

ازدواج ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار، ۸۵ زن صیغه ای و عقدی داشت و همچنین ۴۲ فرزند داشت. در بین زنان ناصرالدین شاه قاجار، آنان که از همه بیشتر معروف هستند انیس الدوله، جیران، زبیده خانم و شکوه السلطنه هستند. انیس الدوله به نوعی مقام ملکه را در میان زنان ناصرالدین شاه داشته است. نام اصلی اش فاطمه بوده و ظاهرا در یکی از شکارهای شاه با او آشنا می شود. گویند که پس از ترور ناصرالدین شاه قاجار هم به شدت عزادار او بود و حتی نقل است که به علت دیدن عکس ناصرالدین شاه جان خود را از دست داد. جالب است بدانید انیس الدوله اولین زن یک پادشاه ایرانی هم هست که به فرنگ رفته، اما به علت اینکه از لحاظ فرهنگی ملاحظاتی برای برخورد با همسرشاه و اروپاییان وجود داشته، به تهران بازگردانده می شود.

اما اگر انیس الدوله ملکه ایران بوده، جیران سوگلی محبوب ناصرالدین شاه قاجار بوده است. جیران کلمه ای ترکی به معنای غزال است و ظاهرا چنین اسمی را ناصرالدین میرزا به علت چشمان دخترک اهل تجریش بر او گذارده است. در خصوص آشنایی او با ناصرالدین شاه روایات مختلفی نقل شده است. جیران روحیاتی جسورانه داشت و مرتب به شکار و اسب سواری می رفت. همین مسئله یکی از علل شهرت جیران بود. عشق ناصرالدین شاه به این همسرش تا پایان عمر او باقی ماند. هرچند جیران به علت بیماری ۳۰ سال کم تر از شاه عمر کرد، ولی ناصرالدین شاه قاجار پس از او عاشق دختری شد که شبیه جیران باشد.

قتل ناصرالدین شاه قاجار

با فرا رسیدن ذیقعده ۱۳۱۳ ه.ق ناصرالدین شاه قاجار و درباریان خود را برای پنجاهمین سال سلطنت آماده می کردند، اما واقعه قتل ناصرالدین میرزا در حرم حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام) تمام تصورات آن ها را در هم ریخت. قاتل شاه میرزا رضا کرمانی بود، که در سال ۱۳۰۷ ه.ق با سید جمال الدین اسدآبادی، آشنا شده بود و سخت تحت‌تأثیر اندیشه او قرار گرفته بود او به این روش وارد فعالیت های سیاسی می شود و در جریان قیام های مردمی مانند قیام تنباکو، چندی به زندان افتاده و شکنجه می شود و سرانجام تصمیم به قتل ناصرالدین شاه می گیرد. سپس در روز ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی که ناصرالدین شاه قاجار قصد برپایی جشن پنجاه سالگی سلطنت اش را دارد، او را با ضرب یک گلوله از پای در می آورد تا آخرین سال سلطنت ناصرالدین میرزا را رقم زند.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش