حکومت پهلوی چند سال حکومت کرد

h ps:p ojedo i.com

تاریخچه پدید آمدن حکومت پهلوی

پهلوی، حکومتی که در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به طور رسمی به قدرت رسید. رضا شاه پهلوی آغازگر این حکومت است که در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۰۴، در کاخ گلستان تاج گذاری کرد. با شروع جنگ جهان دوم در سال ۱۳۲۰، متفقین وارد ایران شدند. به دلیل مخالفت های رضاشاه با حضور بیگانگان در کشور، وی از پادشاهی خلع و به جزیره موریس تبعید شد. پس از رضا شاه، پسرش محمدرضا شاه بر تخت سلطنت نشست.

پهلوی، حکومتی که از سال ۱۳۰۴ رسما در ایران آغاز شد و تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت. حکومت پهلوی با تلاش رضاخان میرپنج بر روی کار آمد و سرانجام با تلاش روحانیت ساقط شد.

برای بررسی سلسله پهلوی، شناخت رضاشاه و پرداختن به زندگی و آغاز ورودش به صحنه سیاسی ضروری به نظر می رسد.

آغاز زندگی و نوجوانی رضاشاه پهلوی

زمانی که رضاخان میرپنج به عنوان یک سرباز وارد نیروی نظامی شد، شاید فکرش را هم نمی کرد روزی بتواند اداره کشور را در دست بگیرد. رضا سوادکوهی، مردی که علاقه زیادی به نظامی گری داشت و بعدها با نام د «رضا ماکسیم» و سپس رضاخان پهلوی معروف بود، در ۲۴ اسفند ماه سال ۱۲۵۶ هجری خورشیدی در روستای آلاشت از توابع سوادکوه مازندران، در خانواده ای نظامی به دنیا آمد.

پدر رضاخان پهلوی نظامی بود و مادرش «نوش آفرین» نام داشت که از اهالی شهر تهران بود. خاندان رضاخان از مردم لک الشتر بودند که در زمان نادرشاه افشار راهی مازندران شده بودند. زمانی که رضاخان تنها ۴۰ روزه بود، پدرش از دنیا رفت. مادر به همراه رضاخان که در این زمان نوزاد بود، به نزد برادرش در تهران نقل مکان کرد. رضاخان پهلوی مدتها در کنار مادرش در فقر و تهیدستی زندگی کرد. او از همان ابتدا جوانی سرکش و زورگو بود و نسبت به همسن و سالانش هیکل تنومندتری داشت.

ورود رضاخان پهلوی به بریگاد قزاق

رضاخان پهلوی در سن ۱۲ سالگی توسط یکی از بستگان نزدیک خود وارد نظام شد. در سال ۱۲۷۵ هجری شمسی، ناصرالدین شاه قاجار کشته شد. همین امر موجب شد تا نگهبانی از سفارتخانه و مراکز دولتی، به یکی از مهمترین دغدغه های حاکمان قاجار تبدیل شود. در این زمان از رضاخان پهلوی نیز خواسته شد تا در سفارتخانه تهران مشغول به فعالیت شود. وی توانست پس از مدتی وارد قزاقخانه شد.

ورود رضاخان پهلوی در قزاقخانه موجب شد تا مسیر زندگی او متحول شود. اکنون او در موقعیتی بود که به راحتی می توانست به مدارج بالاتر دست پیدا کند. در سال ۱۲۸۰ خورشیدی رضاخان پهلوی به عنوان سرگروهبانِ محافظین بانک استقراضی روسیه در مشهد منصوب شد. مدتی بعد نیز منصب وکیل‌باشی گروهان شصت تیری به او داده شد. گروهان شصت‌تیری به عنوان نخستین گروهان شصت‌تیرانداز در ایران بود که فعالیت آن همزمان با محاصره تبریز در دوره محمد علی شاه قاجار (همزمان با دوره استبداد صغیر) آغاز شد. از آنجا که رضاخان پهلوی از مسلسل‌های ماکسیم آن زمان استفاده می کرد، به نام «رضا ماکسیم» معروف شد.

پس از اینکه دوره استبداد صغیر محمدعلی شاه قاجار در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به پایان رسید و تهران توسط قشون بختیاری و تبریز فتح شد، رضاخان پهلوی به همراه گروه محافظین عین‌الدوله، به فریمان فرستاده شد. در همین زمان رضاخان به عین‌الدوله نزدیک شد و تلاش زیادی برای آموختن خواندن و نوشتن کرد. یک سال بعد نیز به همراه سران بختیاری و ارامنه برای خواباندن شورشها و قیامهای محلی به زنجان و اردبیل اعزام شد. رضاخان پهلوی در جنگ با شورشیان از خود رشادت های زیادی را نشان داد. سپس با درجه یاوری (سرهنگی) به فرماندهی دسته تیرانداز رسید و در سال ۱۲۹۷ خورشیدی به فرماندهی آتریاد (تیپ) همدان منصوب شد.

رضاخان پهلوی و سرکوبی جنبش گیلان

زمانی که رضاخان پهلوی به عنوان فرماندهی آتریاد همدان انتخاب شد، میرزا کوچک خان جنگلی در گیلان سربرآورده بود. رضاخان برای سرکوب این جنبش به رشت اعزام شد. در نتیجه‎ی حضور او در گیلان، جنبش جنگل در هم شکسته شد و میرزا کوچک خان نیز در میان جنگل های گیلان درگذشت. با خواباندن شورش ها در شمال، امتیازی دیگر در کارنامه سیاسی رضاخان پهلوی ثبت شد.

رضاخان پهلوی تا سال ۱۳۰۲ در منصب وزارت جنگ باقی ماند. در طی این مدت (از سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۲) وی سه نیروی قزاق، ژاندارمری و نظمیه را در هم ادغام و یک ارتش منظم به سبک اروپا را ایجاد کرد. سپس برای تقویت اقتدار ارتش، بودجه نظامی را افزایش داد. رضاخان پهلوی توانست با نیروی نظامی متحدی که ایجاد کرده بود، بسیاری از شورش ها و ناآرامی ها را سرکوب کند.

نخست وزیر رضاخان پهلوی

رضاخان پهلوی که تشنه قدرت بود، توانست در سال ۱۳۰۲ پست نخست وزیری را از احمدشاه قاجار بگیرد. احمدشاه قاجار که جوانی مسالمت جو بود و علاقه زیادی به اداره کشور و فعالیت سیاسی نداشت، تمامی اختیارات را به رضاخان پهلوی محول کرد و خود راهی اروپا شد. با این کار عملا کشور را به رضاخان سپرد. او نیز توانست در این مدت پایه های قدرت خود را محکم کند و سر انجام زمینه سرنگونی سلطنت قاجار را فراهم نماید.

پادشاهی رضاخان پهلوی

زمانی که احمدشاه ایران را به قصد سیاحت ترک کرد و رضاشاه به تنهایی مسئولیت اداره کشور را بر عهده گرفته بود، زمینه برای به قدرت رسیدن خاندان پهلوی و سقوط سلسله قاجار فراهم شد. سرانجام در روز ۹ آبان ۱۳۰۴ خورشیدی رضاخان پهلوی توانست با فشار بر نمایندگان مجلس پنجم شورای ملی، ماده واحده ای را مطرح کند که طبق آن، احمدشاه از سلطنت خلع شد و حکومت‌ موقت،‌ در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای ‌رضاخان پهلوی واگذار گردید. همچنین «تعیین تکلیف حکومت قطعی» به مجلس مؤسسان واگذار شد. از این پس رضاخان با نام رضاشاه بر ایران سلطنت می کرد. در ۴ اردیبهشت سال ۱۳۰۵ نیز مراسم تاجگذاری وی برگزار گردید.

عملکرد رضاشاه پهلوی در منصب پادشاهی

رضاشاه پهلوی، برنامه منسجمی را برای سامان دهی به وضعیت اداری و اقتصادی کشور در پیش گرفت. در آغاز سلطنت او ایران فاقد نظام اداری، ارتش منسجم، راه های ارتباطی، نظام بانکی و اقتصادی مدرن بود. همچنین حکومت مرکزی قدرت کافی برای سرکوب کردن شورش های منطقه ای را نداشت. در گوشه و کنار ایران ایلات گاه و بی گاه شورش هایی را به راه می انداختند. از سوی دیگر نفوذ نیروهای انگلیس در جنوب و شوروی در شمال کشور، از دیگر مشکلاتی بود که رضاشاه پهلوی باید با آن دست و پنجه نرم می کرد. او از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ بر تخت سلطنت نشست و در این مدت تلاش کرد تا از ایران کشوری مدرن بسازد.

رضاشاه پهلوی با اقتدار تمام پادشاهی می کرد. بسیاری از مورخان او را دیکتاتوری سختگیری می نامند و برخی دیگر شخصیت دیکتاتور مآبانه او را لازمه شرایط و وضعیت آن روز ایران می دانند. در زمان او بسیاری از جراید و روزنامه ها توقیف شدند. بسیاری از آزادی خواهان نیز دستگیر یا کشته شدند. همچنین رئیس ایالات و عشایر تبعید شدند. با وجود این در زمان پادشاهی رضاخان پهلوی ایران کشوری بود که از گوشه و کنار آن بوی جدایی خواهی می آمد و هرساز خود را می نواخت. بنابراین کشور به قدرتی برتر نیاز داشت تا تمامی بی نظمی ها را سامان دهد. از جمله اقدامات رضاشاه پهلوی در دوره پادشاهی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– سرکوب مخالفان دستگاه حکومت

– لغو قرارداد نفتی دارسی با شرکت نفت انگلیسی

– متحد کردن ارتش و دادن یونیفرم به نیروهای نظامی

– کشف حجاب و اجبار مردان به پوشیدن لباس های فرنگی

– تأسیس رادیو و خبرگزاری پارس

– فرستان دانشجویان ایران برای تحصیل به خارج از کشور

– تاسیس بانک ملی ایران

– تاسیس راه‌آهن سراسری ایران

– تأسیس دانشگاه تهران

– ساخت جاده (مهمترین آنها جاده چالوس و فیروزکوه بود)

– لغو قرارداد کاپیتولاسیون

– تأسیس فرهنگستان ایران

– تلاش برای یکجا نشین کردن ایلات و عشایر

– گسترش صنایع و ساخت کارخانه

– جایگزین کردن تقویم خورشیدی جلالی به جای تقویم هجری قمری به عنوان تقویم رسمی ایران

خلع رضاشاه پهلوی از سلطنت

در سال ۱۹۴۱ میلادی ( برابر با ۱۳۲۰ خورشیدی) جنگ جهانی دوم در اروپا آغاز شد. هیتلر (رهبر حزب سوسیالیسم آلمان) آغازگر این جنگ بود. در همین اثنا میان رضاشاه پهلوی و هیتلر گفتگوها و مذاکراتی انجام شد. رضاشاه برای کوتاه کردن دست انگلیسی ها و مقابله با زیاده خواهی های آنها، دست همکاری را به سوی هیتلر دراز کرد. اما این امر برای انگلیسی ها و شوروی که دشمن شماره یک هیتلر بودند، خوشایند نبود. بنابراین مخالفت خود را با حکومت رضاشاه پهلوی آغاز کردند. به همین دلیل در تاریخ سوم شهریور ماه ۱۳۲۰، نیروهای شوروی از شمال و نیروهای انگلیسی از جنوب وارد کشور شدند. ارتش ایران توانایی مقابله با نیروهای خارجی را نداشت و تسلیم شد. در نتیجه تهران توسط نیروهای شوروی و انگلیس تصرف شد.

با تصرف تهران، رضاشاه پهلوی از حکومت خلع و به جزیره موریس تبعید شد. پس از مدتی نیز به شهر ژوهانسبورگ منتقل شد. او تا آخر عمر در این شهر باقی ماند. سرانجام در روز ۴ مرداد سال ۱۳۲۳، از دنیا رفت.

سلطنت محمدرضاشاه پهلوی

پس از تبعید رضاشاه، این بار نوبت فرزندش بود تا بر اریکه قدرت بنشیند. محمدرضاشاه پهلوی در ۴ آبان ماه ۱۲۹۸ در شهر تهران متولد شد. او در ۲۵ شهریور سال ۱۳۲۰ تاجگذاری نمود. محمدرضاشاه در سوئیس تحصیل کرد و با اخذ درجه ستوان دوم از دانشکده افسری به کشور بازگشت. در آغاز تاجگذاری وی، قدرت اصلی در دست مجلس بود. از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۳۲ محمدرضاشاه پهلوی قدرت چندانی نداشت. در واقع او به عنوان یک مقام تشریفاتی در ایران حکومت می کرد و اداره کشور رسما توسط مجلس و نمایندگان صورت می گرفت. اما پس از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷، محمدرضا شاه پهلوی همه اختیارات اداره کشور را عملا به دست کرد.

فعالیت ها و عملکرد محمدرضاشاه پهلوی

محمدرضاشاه پهلوی به دلیل تحصیل در دانشکده افسری، علاقه خاصی به نظامی گری داشت. به همین دلیل بودجه نیروی نظامی را تا حد زیادی افزایش داد. ناگفته نماند که قدرت گرفتن ایران و افزایش بودجه نظامی، با سیاست های آمریکا همسو بود. در کشور آمریکا، نیسکون (رئیس جمهور این کشور) نظریه دو ستونی را ارائه داد. براساس این نظریه باید در منطقه خلیج فارس دو قدرت اقتصادی و نظامی پایه ریزی می شد. براساس نظر نیکسون، می بایست ایران نقش نظامی و عربستان نقش اقتصادی را در منطقه بر عهده بگیرند. ایالات متحده برای اجرای این تئوری، تلاش زیادی کرد تا ایران را به کشور قدرتمند در منطقه تبدیل کند.

کمک های نظامی ایالات متحده به ایران، فروش تسلیحات و همچنین اعزام نیرو برای آموزش نظامیان ایرانی از جمله اقدامی بود که ایالات متحده برای اجرای تئوری نیکسون در پیش گرفت. بنابراین محمدرضاشاه پهلوی مهمترین سیاست خود را افزایش بودجه نظامی قرار داد. در دوره سلطنت وی، نیروی نظامی ایران تا حد زیادی قدرت گرفت.

از دیگر اقدامات وی می توان به انقلاب سفید اشاره کرد که در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی آغاز شد. مهمترین نتیجه و دستاورد انقلاب سفید، تقسیم اراضی میان کشاورزان و از بین بردن سیستم خوانین بود. در این میان برخی از کارکردهای انقلاب سفید با مخالفت روحانیون مواجه شد. امام خمینی (ره) در راس مخالفین انقلاب سفید قرار داشت و مخالفت خود را با این سیاست ها اعلام کرد.

مخالفت علنی امام (ره) با سیاست های محمدرضا شاه پهلوی در قرارداد کاپیتولاسیون علنی شد. بر طبق این قرارداد، تمامی نیروهای نظامی آمریکایی در ایران از مصونیت قضایی برخوردار بودند. به این معنا که در صورت ارتکاب جرم نظامیان آمریکایی، محاکم قضایی ایران از رسیدگی به جرم آنان ممنوع شدند. این قرارداد خشم امام را برانگیخت و مخالفت صریح خود را با قرارداد کاپیتولاسیون اعلام کرد. در پی افشاگری های امام، حکومت پهلوی وی را به عراق و سپس فرانسه تبعید کرد.

سقوط پادشاهی محمدرضاشاه پهلوی

امام خمینی از سال ۱۳۴۲ تا سال ۱۳۵۷ در تبعید ماند. در پی تلاش هایی که از سوی امام خمینی در خارج از کشور و نیروهای مخالف در داخل ایران صورت گرفت، سرانجام در ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۵۷ حکومت پهلوی سقوط کرد و جمهوری اسلامی ایران جایگزین آن شد. سلطنت محمدرضاشاه پهلوی نیز در تاریخ ۱۱ دی ماه سقوط کرد. وی مدتی را در مصر زندگی کرد و سرانجام در ۵ مرداد ماه ۱۳۵۹ در سن ۶۱ سالگی در اثر بیماری سرطان درگذشت.

زاگرس بی باک

h ps:p ojedo i.com