تراکم بیولوژیک در ایران چند نفر در هکتار است
تراکم بیولوژیک در ایران چند نفر در هکتار است
معاون شهرسازی و معماری میزان جمیعت‌پذیری را در شهرهای مختلف ایران تشریح کرد و به مقایسه جمعیت‌پذیری در ایران با سایر کشورها پرداخت و گفت: آمارها نشان می‌دهد در حالی که در داخل شهرها امکان توسعه وجود دارد در بیرون شهرها نیز شاهد گسترش بی‌رویه اسکان هستیم.
تراکم ۵۰ نفر در هر هکتار در ۵۰ درصد شهرهای ایران ۳۷ درصد شهرهای ایران تراکمی بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر در هکتار دارند
پیروز حناچی معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی در نشست مدیران کل راه و شهرسازی استان‌های سراسرکشور که اول خرداد به همت معاونت حقوقی و امور مجلس وزارت راه و شهرسازی در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد در مورد تراکم‌های جمعیتی در اقصی نقاط کشور و مقایسه آن با سایر نقاط دنیا گفت: تراکم جمعیت ساکن در واحدهای مسکونی در ایران یکنواخت نیست و در نقاط شهری و روستایی و همچنین در استان‌های مختلف تفاوت‌های عمده‌ای با هم دارد. معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی افزود: تراکم جمعیت در ۵۰ درصد شهرهای ایران ۵۰ نفر در یک هکتار است، در حالی که تراکم جمعیت ۳۷ درصد شهرهای ایران ۵۰ تا ۱۰۰ نفر در هکتارگزارش و اعلام شده است. همچنین تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر، ۴۵ نفر در هکتار است. دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری با بیان اینکه در برخی از شهرهای ایران از این نظر مشکلات حادی وجود دارد که تراکم را به بالای ۱۰۰ نفر در هکتار رسانده است گفت: بعضی از شهرها وضعیت حادی را تجربه می‌کنند که بنا به دلایل خاص تراکم جمعیت بسیار بالایی دارند. به عنوان نمونه، بندر ترکمن و زرقان تراکم نسبتا بالایی رابه نسبت اندازه شهر دارند. بررسی وضعیت شهرنشینی در کلانشهرها نیز حاکی از آن است که تراکم در تهران ۷۴ نفر در هکتار، تبریز ۸۷ نفر در هکتار، مشهد ۵۹ نفر در هکتار، شیراز ۶۷ و اصفهان ۴۵ نفر در هکتار است که این آمار نشان می‌دهد ظرفیت درون کلانشهرها به راحتی افزایش می‌یاید و ظرفیت جمعیت‌پذیری کلانشهرها به راحتی به ۱۰۰ نفر در هکتار هم می‌رسد. حناچی تاکید کرد: آمارها نشان می‌دهد در حالی که در داخل شهرها امکان توسعه وجود دارد در بیرون شهرها نیز شاهد گسترش بی‌رویه اسکان هستیم. وی در پایان درباره وضعیت تراکم جمعیت کشورهای مختلف گفت:واحد مقایسه تراکم جمعیت درکشورهای جهان، کیلومتر مربع است که این رقم در ایران ۴۸.۳ نفر در کیلومتر مربع، آلمان ۲۳۲ نفر در کیلومتر مربع، کانادا ۳.۵ نفر در کیلومتر مربع، ژاپن ۳۳۷.۲، مصر ۲۵.۷، فرانسه ۱۱۸ نفر و هند ۳۵۵ نفر در کیلومتر مربع است. منبع: پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی
كلمات كليدي : جمعيت، تراكم حسابي، تراكم زيستي، تراكم اقتصادي
نویسنده : مريم اميني يخداني
واژه Popula io در لغت به معنی مردم و جمعیت، و De si y به معنی انبوهی و تراکم به کار رفته۱ و Popula io De si y در اصطلاح به معنی تراکم جمعیت در یک ناحیه جغرافیایی می‌باشد.۲
به منظور مطالعه چگونگی توزیع و پخش جمعیت بر روی زمین که اصطلاحاً توزیع مکانی جمعیت نامیده می‌شود، از شاخص‌های مختلفی چون میزان‌های تراکم جمعیت و … استفاده می‌شود.
تراکم جمعیت شاخصی است که رابطه بین وسعت منطقه و تعداد جمعیت را معین می‌کند.۳
انواع تراکم جمعیت
تراکم جمعیت را می‌توان به چند نوع محاسبه کرد:
۱) تراکم حسابی یا ریاضی جمعیت؛ ساده‌ترین نوع برآورد اندازه انبوهی جمعیت، محاسبه شاخص تراکم حسابی است. بدین‌منظور کل جمعیت یک منطقه را به کل مساحت آن منطقه تقسیم می‌کنند و تعداد افراد در هر کیلومتر را به دست می‌آورند.
از شاخص تراکم حسابی تنها در مقایسه‌های ساده منطقه‌ای یا بین‌المللی می‌توان استفاده کرد. چرا که مساحت کل منطقه شامل زمین‌های باتلاقی، شوره‌زارها، کوه‌ها و دریاچه‌هاست و اینها قابل سکونت و زندگی نیستند. لذا باید برای شناخت بهتر وضع تراکم جمعیت یک منطقه از شاخص کارآمدتری استفاده کرد.۴
این شاخص در سال ۱۳۳۵ با در نظر گرفتن جمعیت ۱۹ میلیونی و ۱۶۴۱۰۰۰ کیلومترمربع مساحت ایران، حدود ۱۱٫۵ نفر بوده است که تا سال ۱۳۸۵ به حدود ۴۲ نفر در هر کیلومتر افزایش یافته است.
بیشترین تراکم جمعیت استانی سال ۱۳۸۵ در استان تهران بوده که در هر کیلومتر مربع آن ۷۱۳ نفر سکونت داشته‌اند. استان گیلان با ۱۷۱ نفر در کیلومتر دومین استان متراکم جمعیتی پس از تهران بوده درحالی که تراکم جمعیتی استان سمنان ۶ نفر در کیلومتر کمترین بوده است.۵
۲) تراکم حیاتی، زیستی یا بیولوژیک؛ این شاخص تراکم جمعیت را در مساحتی از زمین‌های منطقه که دارای ارزش اقتصادی به لحاظ کشاورزی است نشان می‌دهد و به همین دلیل نسبت به شاخص قبلی بهتر است. تراکم زیستی را می‌توان براساس زمین قابل کشت یا زیر کشت محاسبه کرد:۶
این شاخص در سال ۴۵ با ۲۵٫۸ میلیون نفر جمعیت و حدود ۷ میلیون کیلومتر مربع زمین زیرکشت، ۳٫۷۸ نفر در هر هکتار بوده است. درسال ۱۳۵۵ جمعیت ۳۳٫۶ میلیونی ایران نسبت به ۹ میلیون هکتار، فشار جمعیت بر زمین زیر کشت را به ۳٫۷ نفر بر هکتار رسانده است.
بالاخره در سال ۱۳۶۵ با احتساب زمین‌هایی که پوشش نباتی بود. (جمعاً ۱۲ میلیون هکتار) میزان فشار جمعیت بازهم فزونی یافته و هر ۴٫۲ نفر متکی بر یک هکتار زمین قابل کشت بوده‌اند. که تا سال ۱۳۸۵ اگر جمعاً ۱۴ میلیون هکتار زمین زیر کشت و حدود ۷۰ میلیون جمعیت داشته باشیم حدود ۵ نفر از هر هکتار زمین ایران تغذیه می‌شوند. درحالی که در کشورهای مرفه جهان برای هر نفر از جمعیت یک هکتار زمین زیر کشت است.۷
۳) تراکم اقتصادی؛ شاخص تراکم زیستی نیز کلیه منابع و امکانات را دربر نمی‌گیرد و فقط شامل بخشی از آن یعنی زمین‌های زراعی (قابل کشت یا زیرکشت) است.
لذا برای محاسبات دقیق‌تر تراکم جمعیت، معمولاً از شاخص تراکم اقتصادی استفاده می‌شود.
میزان تراکم اقتصادی جمعیت از تقسیم جمعیت کل یک کشور بر کل دارایی‌های اقتصادی همان کشور به دست می‌آید. در این تراکم رابطه بین منابع اقتصادی یک کشور با جمعیت همان کشور سنجیده می‌شود.۸
تراکم اقتصادی زندگی شهری نسبت به زندگی روستایی یا زندگی کوچ‌نشینی کاملا متفاوت است ولی در هر صورت به نظر می‌رسد فشار جمعیت بر واحد منابع زیستی از قبیل آب، برق، تلفن، واحد مسکونی، اتومبیل، نقلیه عمومی، وسایل ارتباط جمعی و … برای زندگی شهری به‌خصوص از زمان سرشماری چهارم به بعد بسیار زیاد شده است، علت عمده این است که در زندگی شهری نه‌تنها با جمعیت اضافی ناشی از مهاجرت بی‌رویه به شهرها کار تامین زندگی جمعیت را مشکل‌تر می‌سازد. میزان رشد سالیانه منابع زیستی نیز همپایه میزان رشد جمعیت شهری به پیش نمی‌رود و این خود منشا بسیاری از تنگناهای موجود در زندگی شهری از قبیل آب و برق، کمبود نقلیه عمومی و غیره گردیده است. در محاسبه تراکم جمعیت براساس شیوه معیشت (تراکم اقتصادی) با وجودی که بررسی زندگی کوچ‌نشینی در کشور اهمیت نسبی برخوردار است۹ ولی عمده‌ترین شاخص جمعیت براساس شیوه معیشت عبارت است از:
۱-۳) تراکم شهری: میزان تراکم شهری عبارت است از رابطه میان جمعیت و وسعت شهر که از تقسیم جمعیت شهری به مساحت آن (برحسب هکتار) به دست می‌آید:
میزان تراکم شهری را می‌توان براساس ناحیه‌های شهری نیز محاسبه کرد.
۲-۳) تراکم روستایی: میزان تراکم روستایی رابطه میان جمعیت و وسعت روستا را نشان می‌دهد و از تقسیم جمعیت روستا به وسعت آن(برحسب هکتار) حاصل می‌شود:۱۰
بررسی‌های جمعیتی نشان می‌دهد که تراکم جمعیت شهری در بسیاری از نقاط جهان افزایش می‌یابد و تراکم روستایی نیز در کشورهای توسعه‌نیافته به آهستگی رشد می‌کند اما در کشورهای صنعتی متوقف است.۱۱
۳-۳) تراکم زراعی: میزان تراکم زراعی نسبت زارعین به مساحت مزروعی را محاسبه می‌کند. در سرشماری سال ۱۳۶۵ ایران براساس ۳٫۲ میلیون شاغل کشاورزی و ۱۲ میلیون هکتار زمین مزروعی حدود ۰٫۲۶ بوده است. به عبارت دیگر هر چهار نفر زارع ایرانی اندکی بیش از یک هکتار زمین مزروعی در اختیار داشته‌اند. میزان تراکم زراعی سال ۱۳۸۵ ایران با کاهش گرایش کشاورزان و با ۱۴ میلیون هکتار زمین مزروعی حدود ۵٫۹ نفر در هکتار بوده است.۱۲
منابع:
۱٫ Wehmeie , Sally; Oxfo d Adva ced Lea e ’s Dic io a y of Cu e E glish, Lo do , Publishi g by oxfo d New, 2005, Seve h Edi io , P 408,1171.
۲٫ کاظمی‌پور، شهلا؛ مبانی جمعیت‌شناسی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، ۱۳۸۳، چاپ دوم، ص۴۷٫
۳٫ تقوی، نعمت‌الله؛ مبانی جمعیت شناسی، تبریز، جامعه‌پژوه و دانیال، ۱۳۷۸، چاپ دوم، ص۳۳٫
۴٫ تمنا، سعید؛ مبانی جمعیت‌شناسی، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ ششم، ص۷۸٫
۵٫ جهان‌فر، محمد؛ ویژگی‌های جمعیت‌شناسی ایران، تهران، انتشارت دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ دوم، ص۷۸٫
۶٫ تمنا، سعید؛ پیشین، ص۷۹٫
۷٫ جهان‌فر، محمد؛ پیشین، ص۸۰٫
۸٫ کلانتری، صمد؛ مبانی جمعیت‌شناسی، اصفهان، مانی، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۱۹٫
۹ . جهان‌فر، محمد؛ پیشین،ص۷۹٫
۱۰٫ تقوی، نعمت‌الله؛ پیشین، ص۳۵٫
۱۱٫ بروک، سولومون؛ روندهای مردم‌شناختی جمعیت جهان، نعمت‌الله تقوی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶، ص۸۱٫
۱۲٫ جهان‌فر، محمد؛ پیشین، ص۸۲٫